Genialnie prosty wynalazek ruchomych czcionek zakończył średniowiecze i zaczął nowy rozdział w dziejach kultury.
Zanim pojawił się druk
Przed erą druku książki przepisywano ręcznie, mozolnie przez wiele lat. Zajmowali się tym kopiści - głównie zakonnicy. Uniwersytety czy królewskie kancelarie także miały swoich kopistów. Właśnie w tych miejscach – klasztorach, na uniwersytetach i dworach zamożnych władców – dostępne były książki.
Łacina przede wszystkim
Pierwsze księgi pisane były głównie po łacinie – w języku, który dominował w ówczesnej Europie.
Książka nie dla wszystkich
Przeciętny człowiek, nie miał szans na lekturę. Książki nie były dostępne powszechnie, nie można ich było wypożyczyć, czy kupić za niewielką sumę. Książka długo była towarem luksusowym. We wczesnym średniowieczu przykuwano ją łańcuchem do stołu. Pozwolić sobie na nią mogli tylko książęta, wielcy biskupi, kardynałowie. Poza tym wiele osób nie potrafiło czytać ani pisać - byli analfabetami.
Wędrowni śpiewacy
Popularnością cieszyli się wędrowni śpiewacy, czy wędrujący starcy, którzy przy akompaniamencie liry wykonywali pieśni opiewające wielkie bitwy, ważne wydarzenia. Autorzy słów tych pieśni pozostawali nieznani. Wiele legend, historii przekazywano sobie ustnie.
Maszyna drukarska – przełomowy wynalazek
Wyobraźcie sobie, że w świecie, w którym książki są zastrzeżone tylko dla pewnej grupy osób, pojawia się wynalazek – maszyna drukarska. Książki bardzo powoli zaczynają być coraz łatwiej dostępne. Rozwijają się też i kształtują języki różnych narodów. Książki zaczynają być drukowane w tych narodowych językach. Gdy pojawił się druk, pojawiła się szansa na to, że książek będzie coraz więcej, że staną się powszechne. Wreszcie też doceniono autorów. Twórcy przestają być anonimowi. Napisane było bowiem w książkach, kto jest twórcą danego dzieła. Gutenberg przyczynił się do tego, że nazwisko autora stało się nierozłączne z jego dziełem.
Skończył się czas literatury do słuchania, poezji mówionej i śpiewanej, w której niekonieczne były reguły gramatyczne i bogactwo języków różnych narodów. Wkrótce po tym, gdy w początkach XV wieku pojawiły się w niektórych miastach Europy drukarnie, okazało się, że drukowanie może być sztuką, a książka przedmiotem handlu. Zaczęła się epoka czytelnictwa, która zmieniła oblicze kultury europejskiej.
Twórcy drukowanej książki
Komu zawdzięczamy przełom? Za wynalazcę nowoczesnego druku uznaje się Jana Gutenberga. – niemieckiego rzemieślnika, złotnika i drukarza z Moguncji, miasta leżącego w Niemczech.
Johannes Gutenberg, właśc. Johannes Gensfleisch zur Laden zum Gutenberg (ur. ok. 1400, zm. 3 lutego 1468). To on skonstruował prasę drukarską z maszyny do wyciskania winogron, wynalazł wymienne, ruchome czcionki i opracował stop metali taki, by czcionki były odpowiednio twarde. Jego najdoskonalszą publikacją była Biblia 42-wierszowa, znana jako Biblia Gutenberga, drukowana w latach 1452–1455. Biblie Gutenberga zostały wydrukowane z wykorzystaniem dużych ilości pojedynczych czcionek – według niektórych szacunków nawet 100 tysięcy. Ustawienie każdej strony zajmowało wiele czasu, gdyż należało wykonać prace polegające na załadowaniu prasy, farbowaniu czcionki, odciągnięciu prasy, zawieszeniu arkuszy, rozprowadzeniu czcionki itp.
Przez pierwsze 3-4 lata Gutenberg wydrukował ich około 180. Połowa egzemplarzy wydrukowana była na pergaminie, reszta na zwykłym papierze. Do naszych czasów przetrwało 48 egzemplarzy tej najcenniejszej książki świata, z czego tylko 20 kompletnych. Najwięcej w USA – 14.
Jeden z oryginałów Biblii Gutenberga znajduje się w Polsce w Pelplinie w Muzeum Diecezjalnym. Pelplińska Biblia jest unikatem, o czym świadczą trzy ślady. Na 41. stronie odbił się ślad czcionki Gutenberga. Prawdopodobnie w czasie pracy zecerowi wypadła jedna część składu przeznaczonego do druku i odcisnęła się w innym miejscu. Dzięki czemu można było dokładnie ustalić, jaka była wielkość i kształt pierwszych czcionek Gutenberga. Drugim znakiem podkreślającym unikatowość pelplińskiego egzemplarza jest XV-wieczna oprawa introligatora Henryka Kostera z Lubeki, sygnowana przez niego drobnym drukiem. Trzecim powodem są ręcznie dopisane przez iluminatorów komentarze na początku i na końcu Biblii.
Dla dzisiejszych możliwości technicznych tempo w drukarni Gutenberga było bardzo powolne – wydrukowanie jednej strony zajmowało trzy dni. Jeden dzień drukarz moczył papier, drugi drukował, a trzeci dzień suszył stronę, dopiero potem zadrukowane strony trafiały do oprawy. Jednak był to nadzwyczajny wynalazek biorąc pod uwagę, że średniowiecznemu mnichowi-skrybie przepisanie odręczne jednej księgi zabierało czasami nawet połowę życia, a księgi te trafiały tylko do najbogatszych – na dwory panujących.
Mimo ogromnego wpływu Gutenberga na rozwój druku zachowało się niewiele pewnych informacji o jego życiu i działalności wydawniczej. Autorzy różnią się w datowaniu jego publikacji, a także w opisie stosowanej przez niego techniki druku. Działalność Gutenberga przyczyniła się do szybkiego rozwoju drukarstwa w Europie, a jego współpracownicy i uczniowie upowszechniali ją w zakładanych przez siebie ośrodkach, korzystając z jego rozwiązań.
Podstawy technologii opracowanej przez Gutenberga nie zmieniły się przez 350 lat. Pierwszych modyfikacji dokonano dopiero w XIX wieku, gdy stworzono prasę parową i zaczęto produkować papier w belach. Jednak zestawianie metalowych czcionek i odciskanie ich na papierze przetrwały do połowy XX wieku.
Upamiętnienie drukarza
W Moguncji znajduje się Muzeum Gutenberga, założone w 1900 roku w pałacu „Zum Römischen Kaiser”, którego wystawa poświęcona jest dokonaniom drukarza, jak również historii druku. Imię Gutenberga nosi Uniwersytet w Moguncji.
Ulice nazwane imieniem Gutenberga, pomniki i miejsca pamięci poświęcone drukarzowi znajdują się nie tylko w miastach, z którymi był związany, ale także w wielu innych miejscach na świecie. W Polsce znajduje się kilka pomników Gutenberga, wśród nich na kamienicy pod Gutenbergiem w Łodzi, w Nowej Rudzie, na narożnej części elewacji kamienicy przy ul. Szabatowskiego 1 - 3 w Chorzowie, na jednej z częstochowskich kamienic, w tzw. Gaju Gutenberga przy ul. Jaśkowa Dolina w Gdańsku-Wrzeszczu oraz na tzw. Domu Prasy w Toruniu. Gutenberg jest też patronem szkoły podstawowej w Warszawie. Współcześnie ulice noszące imię Jana Gutenberga znajdują się m.in. w Gliwicach i Krakowie.
Zarówno w 1900 roku, jak i sto lat później, w umowną rocznicę urodzin Gutenberga, uroczyście obchodzono jego jubileusz, a dorobek drukarza był prezentowany na wystawach i komentowany na konferencjach. Prasa drukarska Johannesa Gutenberga uznana została w 1997 roku przez amerykański magazyn „Time-Life” za najbardziej istotny wynalazek tysiąclecia. W 1999 roku amerykańskie przedsiębiorstwo A&E Network ogłosiło Gutenberga najważniejszym człowiekiem drugiego tysiąclecia. W 2001 roku Biblia Gutenberga została wpisana na listę "Pamięci Świata" UNESCO - jest to międzynarodowy projekt sygnowany przez UNESCO, zapoczątkowany w 1992 roku, którego celem jest podejmowanie działań służących zachowaniu, ratowaniu i udostępnianiu dokumentów: rękopisów, druków, inskrypcji, dokumentów audiowizualnych (nagrań i filmów), itp. o światowym znaczeniu historycznym lub cywilizacyjnym.
Źródło:
Viktor : Gimnazjalista 2016 nr 22 s. 24-25
https://www.polskieradio.pl/39/156/Artykul/1038182,Wynalazek-pana-Gutenberga
https://culture.pl/pl/artykul/gutenberg-z-pelplina-sensacyjna-historia-najdrozszej-ksiazki-swiata
https://pl.wikipedia.org/wiki/Johannes_Gutenberg