Z czego nasi rodacy zasłynęli na świecie?
Teoria heliocentryczna, lampa naftowa, odkrycie radu i polonu, kaskadowa metoda skraplania gazów to tylko kilka przykładów licznych osiągnięć Polek i Polaków będących najlepszą wizytówką naszego kraju.
Maria Skłodowska-Curie i rad (ur. 7 listopada 1867 w Warszawie, zm. 4 lipca 1934 w Passy) – polska fizyczka i chemiczka.
Pierwsza kobieta uhonorowana Nagrodą Nobla, tytułem profesorskim we Francji i pochówkiem w Panteonie. Jeden z nielicznych naukowców dwukrotnie wyróżnionych najwyższym naukowym laurem – Nagrodą Nobla za osiągnięcia naukowe, po raz pierwszy w 1903r. z fizyki wraz z mężem i Henrim Becquerelem za badania nad zjawiskiem promieniotwórczości, po raz drugi w 1911r. z chemii za wydzielenie czystego radu. Do dokonań M. Skłodowskiej-Curie należą: opracowanie teorii promieniotwórczości, technik rozdzielania izotopów promieniotwórczych oraz odkrycie dwóch nowych pierwiastków – radu i polonu. Rad, pierwiastek, który do dzisiaj wykorzystuje się w leczeniu nowotworów) został odkryty przez Marię Skłodowską-Curie i jej męża Piotra Curie w tym samym roku, co polon – w 1989r. Prekursorka radiochemii. Jej przełomowe odkrycia zapoczątkowały m.in. nowe metody leczenia raka za pomocą promieniowania. Po I wojnie światowej uczona jeździła po świecie, gdzie pomagała zakładać medyczne instytuty leczenia chorób nowotworowych. W 1932r. jeden z pierwszych takich instytutów został założony w Warszawie (obecnie Centrum Onkologii), do którego Skłodowska przywiozła gram swojego pierwiastka – był on podstawą do rozpoczęcia działalności Instytutu. Swoją naukową pasję przypłaciła jednak życiem – zmarła na anemię aplastyczną, która była skutkiem wieloletniego kontaktu z promieniotwórczymi substancjami.
Upamiętnienie:
• Powstało kilka filmów biograficznych oraz sztuk teatralnych o Marii Skłodowskiej-Curie. Jest patronką wielu placówek naukowych i edukacyjnych w Polsce i we Francji, m.in. Uniwersytetu Marii Curie-Skłodowskiej w Lublinie.
• Maria Skłodowska-Curie została symbolicznie upamiętniona inskrypcją na grobowcu rodzinnym na Cmentarzu Powązkowskim w Warszawie.
• Popiersie Marii Skłodowskiej-Curie stoi w Parku im. Henryka Jordana w Krakowie.
• W czerwcu 2014 odsłonięto w Warszawie rzeźbę wykonaną z brązu poświęconą uczonej.
• Maria Skłodowska-Curie była kilkukrotnie upamiętniana na monetach i banknotach, m.in. polskich, francuskich i hiszpańskich. Zarówno sama, jak i z mężem, była upamiętniana na znaczkach pocztowych wydawanych przez poczty francuską, polską, szwedzką i Monako.
• Muzeum Marii Skłodowskiej-Curie w Warszawie przy ul. Freta 16 zostało otwarte w stulecie urodzin noblistki w (1967).
• Sejm i Senat RP uchwaliły ustanowienie roku 2011 Rokiem Marii Skłodowskiej-Curie.
• 26 maja 2011 otwarto w Warszawie ścieżkę edukacyjną poświęconą uczonej.
• W 2012 drzewo posadzone w 1932 przez Marię Skłodowską-Curie w ogrodzie Instytutu Radowego uznano za pomnik przyrody, nadając mu nazwę „Maria”.
Mikołaj Kopernik – „ruszył Słońce, wstrzymał Ziemię” (ur. 19 lutego 1473 w Toruniu, zm. przed 21 maja 1543 we Fromborku) - polski astronom
Teoria Kopernika zburzyła istniejący porządek. Przecież przez wiele wieków ludzie wierzyli, że to Słońce okrąża Ziemię, a on twierdził, że jest zupełnie odwrotnie. Ziemia obraca się wokół Słońca. Dzisiaj uważamy to za coś oczywistego, ale kiedy Mikołaj Kopernik ogłosił w roku 1543 swoje dzieło „O obrotach sfer niebieskich”, było to wielkie odkrycie. Wielu ludzi uznało, że jest to herezja. Kopernik zażyczył nawet sobie, aby jego sześciotomowe dzieło było wydrukowane dopiero w ostatnich latach jego życia. Za takie wywracanie świata do góry nogami mógłby zostać surowo ukarany. I tak do XIX wieku jego dzieło znajdowało się na czarnej liście – indeksie ksiąg zakazanych. Teoria heliocentryczna, bo helios to z greckiego Słońce, a Kopernik twierdził, że to właśnie ono znajduje się w centrum, a wszystkie planety, łącznie z Ziemią, je obiegają. Wprawdzie teoria heliocentryzmu pojawiła się już w starożytnej Grecji, to jednak dopiero dzieło Kopernika dokonało przełomu i wywołało jedną z najważniejszych rewolucji naukowych, nazywaną niekiedy „przewrotem kopernikańskim”.
Upamiętnienie
• Międzynarodowy Port lotniczy Wrocław-Strachowice nosi imię Mikołaja Kopernika (angielska nazwa: Copernicus Airport Wrocław)
• Jeden z kraterów na Księżycu nazwano Kopernik.
• Na Marsie znajduje się krater Kopernik
• Jego nazwiskiem nazwano planetoidę
• W 1965 roku Narodowy Bank Polski wyemitował banknot o nominale 1000 zł z wizerunkiem Mikołaja Kopernika, różniący się szatą graficzną od pozostałych ówcześnie używanych banknotów, pozostający w obiegu w latach 1966-1978
• Wizerunek Kopernika widniał na banknocie o nominale 1000 zł, będącym w obiegu w latach 1975-1996
• W roku 2010 jego imieniem został nazwany sztuczny pierwiastek copernicium (Cn)
• W 2017 r. Narodowy Bank Polski wyemitował monetę kolekcjonerską o nominale 10 zł upamiętniającą Kopernika ekonomistę
• Od 2005 r. Mikołaj Kopernik jest patronem Centrum Nauki w Warszawie.
Ignacy Łukasiewicz i lampa naftowa (ur. 8 lub 23 marca 1822 w Zadusznikach, zm. 7 stycznia 1882 w Chorkówce) – polski farmaceuta i przedsiębiorca, pionier przemysłu naftowego w Europie, z zainteresowania chemik i fizyk; rewolucjonista i działacz niepodległościowy.
Z czego zasłynął? Jako pierwszy na świecie wykorzystał na skalę przemysłową korzyści, jakie daje ropa naftowa. W 1852r. przeprowadził destylację ropy naftowej i wydzielił z niej naftę – palną ciecz, którą wykorzystał w skonstruowanej w 1853r. lampie naftowej. Jeszcze w tym samym roku wprowadził oświetlenie naftowe w szpitalu lwowskim. Lampa naftowa była kilkakrotnie bardziej wydajna od zwykłych świec a tańsza w eksploatacji od olejów i oświetlenia gazowego. Do powszechnego użytku weszła w latach sześćdziesiątych XIX w. Wynalazek lampy i otrzymanie nafty przyczyniły się bezpośrednio do powstania przemysłu naftowego. Bardzo sprawny organizator, z czasem dorobił się na ropie naftowej dużego majątku. Był również wielkim społecznikiem. Propagował zakładanie sądów, budowę dróg i mostów, szkół, szpitali itd., finansując wiele inicjatyw z własnej kieszeni, walczył z biedą i alkoholizmem w regionie, tworzył kasy zapomogowe i fundusze emerytalne. Dążył do rozwoju rodzącego się tam przemysłu naftowego, nie skupiając go całkowicie w swoich rękach, lecz namawiając i pomagając w tworzeniu również innych firm.
Upamiętnienie
• Za życia otrzymał honorowe obywatelstwo Jasła (1861) i Krosna.
• W Bóbrce (powiat krośnieński) znajduje się Muzeum Przemysłu Naftowego i Gazowniczego im. Ignacego Łukasiewicza.
• Od 1974 roku Politechnika Rzeszowska nosi imię Ignacego Łukasiewicza..
• Moneta z wizerunkiem Łukasiewicza
• W 1983 roku wyemitowano miedzioniklową monetę obiegową o nominale 50 zł z umieszczonym na rewersie wizerunkiem Ignacego Łukasiewicza..W roku 2003 wizerunek znalazł się na kolejnych monetach, tym razem na kolekcjonerskich: złotej i srebrnej o nazwie „150-lecie narodzin przemysłu naftowego i gazowniczego” wybitych w nakładach odpowiednio 2100 i 43 000 sztuk. Oprócz portretu Łukasiewicza zamieszczono na nich również datę „31 VII 1853”
• Pamiątki po Ignacym Łukasiewiczu oraz kopia prototypu lampy naftowej wraz z jedną z najcenniejszych kolekcji lamp naftowych w Europie znajdują się w Muzeum Podkarpackim w Krośnie.
• Łukasiewicz jest patronem licznych szkół, uczelni, instytucji, ulic, placów itp. w Polsce. W wielu miejscowościach znajdują się jego pomniki i tablice pamiątkowe.
• W roku 2009 powstał telewizyjny film dokumentalny o Łukasiewiczu pt. Rozjaśnić mrok.
Karol Olszewski i Zygmunt Wróblewski – wynalazcy kaskadowej metody skraplania gazów - skroplenie tlenu i azotu
Karol Olszewski (ur. 29 stycznia 1846 w Broniszowie Tarnowskim, zm. 24 marca 1915 w Krakowie) – polski fizyk i chemik, profesor Uniwersytetu Jagiellońskiego.
Zygmunt Florenty Wróblewski (ur. 28 października 1845 w Grodnie, zm. 16 kwietnia 1888 w Krakowie) – polski fizyk, członek Akademii Umiejętności (od 1880 r.), profesor Uniwersytetu Jagiellońskiego (od 1882 r.). Wróblewski zmarł przedwcześnie w wieku 43 lat, w wyniku tragicznego wypadku, który miał miejsce 25 marca 1888, w jego laboratorium w gmachu Collegium Physicum, gdzie pracując nad swoją publikacją przy biurku rozlał sobie na ubranie zawartość lampy naftowej. W płonącym ubraniu wybiegł z gmachu, gdzie dopiero dwaj studenci stłumili ogień płaszczami. W wyniku rozległych oparzeń Zygmunt Wróblewski zmarł 16 kwietnia 1888 r.
Ich odkrycie zelektryzowało świat nauki. Choć wcześniej podejmowano podobne próby, dopiero polskim naukowcom udało się tego dokonać – w 1883 roku skroplili oni tlen. Niedługo potem zdołali powtórzyć to osiągnięcie z azotem. Następnie podjęli się kolejnego wyzwania – zestalili dwutlenek węgla i metanol. Ich dokonania znalazły zastosowanie najpierw w produkcji materiałów wybuchowych, a później m.in. w przemyśle petrochemicznym i rakietowym. Karol Olszewski przyczynił się także do rozwoju rentgenografii. Pierwsze zdjęcie wykonał wraz z profesorem Alfredem Obalińskim w Katedrze Fizyki Uniwersytetu Jagiellońskiego w 1865r. w rok po odkryciu Roentgena. Karol Olszewski został nominowany do Nagrody Nobla.
Upamiętnienie
• W zbiorach Muzeum Uniwersytetu Jagiellońskiego z siedzibą w Collegium Maius znajduje się sala imienia Karola Olszewskiego, w której mieści się wyposażenie pracowni naukowej profesora, w tym jeden z najstarszych w Europie aparat do skraplania gazów z 1884 r. jego projektu.
• W Krakowie imieniem Karola Olszewskiego nazwano jedną z ulic na krakowskim Starym Mieście. Jest również patronem ulicy w Puławach.
• Decyzją Międzynarodowej Unii Astronomicznej w 1976 roku imieniem Zygmunta Wróblewskiego został nazwany krater Wróblewski na Księżycu.
Wyrazem najwyższego uznania dla dokonań polskich naukowców w ponad 1000-letniej historii naszego narodu i państwa jest ustanowienie nowego święta państwowego – Dnia Nauki Polskiej, obchodzonego 19 lutego (od 2020r.). Wśród najwybitniejszych rodzimych naukowców wskazano Mikołaja Kopernika, Jana Heweliusza, Ignacego Łukasiewicza, Karola Olszewskiego, Zygmunta Wróblewskiego, Marię Skłodowską-Curie, Henryka Arctowskiego, Ludwika Hirszfelda, Jana Czochralskiego i Stefana Banacha.
Dzień Nauki Polskiej stanowi inspirację do pójścia w ich ślady. Wzmacnia społeczny prestiż i zainteresowanie nauką.
Źródła:
https://pl.wikipedia.org/wiki/Maria_Sk%C5%82odowska-Curie
https://pl.wikipedia.org/wiki/Miko%C5%82aj_Kopernik
https://www.google.com/search?client=firefox-b-d&q=karol+olszewski
https://pl.wikipedia.org/wiki/Zygmunt_Wr%C3%B3blewski
https://www.google.com/search?client=firefox-b-d&q=karol+olszewski+i+zygmunt+wr%C3%B3blewski
https://pl.wikipedia.org/wiki/Ignacy_%C5%81ukasiewicz
Victor Gimnazjalista 2011r. nr 26 s.33