Laureaci Nagrody Nobla w dziedzinie literatury – osoby wyróżnione przez Akademię Szwedzką literacką Nagrodą Nobla. Ustanowiona testamentem Alfreda Nobla z 1895 roku jest przyznawana od 1901. W latach 1901–2019 wyróżnionych zostało 116 osób, w tym 5 Polaków.
1. Henryk Sienkiewicz (1846-1916). Otrzymał Nagrodę Nobla w 1905r. – „za wybitne osiągnięcia w dziedzinie epiki i rzadko spotykany geniusz, który wcielił w siebie ducha narodu”.
Niemal całe życie spędził na ziemiach polskich, głównie na terenie Królestwa Polskiego (1846–1867), a następnie Kraju Nadwiślańskiego (Imperium Rosyjskie), tworzył w języku polskim. Pierwszy polski pisarz, który otrzymał Nagrodę Nobla. W przemówieniu wygłaszanym z tej okazji Sienkiewicz powiedział, że „zaszczyt ten, cenny dla wszystkich, o ileż jeszcze cenniejszym być musi dla syna Polski!... Głoszono ją umarłą, a oto jeden z tysiącznych dowodów, że ona żyje!... Głoszono ją niezdolną do myślenia i pracy, a oto dowód, że działa!... Głoszono ją podbitą, a oto nowy dowód, że umie zwyciężać!" Międzynarodową sławę przyniosła mu napisana w 1896 roku powieść "Quo vadis" - obraz z czasów Nerona i rodzącego się chrześcijaństwa. Powieść została przetłumaczona na wiele języków, a Sienkiewicz zyskał rangę pisarza europejskiego. Uważa się, że to sukces "Quo vadis" przyczynił się do przyznania autorowi Nagrody Nobla w 1905 roku.
2. Władysław Reymont (1867-1925). Otrzymał Nagrodę Nobla w 1924r. – „za wybitny epos narodowy, powieść Chłopi”.
Urodził się kilka miesięcy po likwidacji autonomii Królestwa Polskiego od Rosji na terenie Królestwa. Żył na ziemiach polskich (w Kraju Nadwiślańskim), od 1918 r. w Polsce. Tworzył w języku polskim. W tym samym roku kandydatem do nagrody Nobla był Stefan Żeromski, autor "Przedwiośnia" i "Dziejów grzechu". Nagrodzona powieść "Chłopi" zyskała lepszą recenzję: "Jest to powieść wyjątkowa w najnowszej literaturze, prawdziwy epos prozą. A choć jest to epos w charakterze narodowym, dzięki bogactwu i prostocie opisu ziemi staje się absolutnie uniwersalny". Zawiera realistyczny obraz życia zbiorowości chłopskiej. Pisana jest specyficznym, potoczystym językiem, z wykorzystaniem elementów gwarowych.
3. Czesław Miłosz (1911–2004). Otrzymał Nagrodę Nobla w 1980r. – za to, że „z bezkompromisową jasnością postrzegania wyraził warunki, na jakie jest wystawiony człowiek w świecie ostrego konfliktu”.
Urodził się na ziemiach polsko-litewskich w rosyjskiej guberni kowieńskiej. Mieszkał w Polsce 40 lat, następnie żył we Francji i w USA. Do Polski wrócił w 1993 r. i pozostał do śmierci. Tworzył w języku polskim i angielskim. „Jestem częścią polskiej literatury, która jest względnie mało znana w świecie, gdyż jest niemal nieprzetłumaczalna. Porównując ją z innymi literaturami, mogłem ocenić jej niezrównaną dziwaczność. Jest to rodzaj tajnego bractwa, mającego własne obrzędy obcowania z umarłymi, gdzie płacz i śmiech, patos i ironia współistnieją na równych prawach” – powiedział poeta podczas ceremonii wręczania mu w Sztokholmie Nobla. Jego twórczość nie była wówczas wydawana w kraju ze względu na cenzurę. Sam poeta przebywał wówczas na emigracji w Stanach Zjednoczonych. Dzięki Nagrodzie Nobla Czesław Miłosz stał się popularny także w ojczyźnie, a jego utwory znowu zaczęły być oficjalnie wydawane. Upłynęło jednak wiele lat zanim na stałe zamieszkał w Polsce.
4. Wisława Szymborska (1923–2012). Otrzymała Nagrodę Nobla w 1996r. – za „poezję, która z ironiczną precyzją pozwala historycznemu i biologicznemu kontekstowi ukazać się we fragmentach ludzkiej rzeczywistości”.
Urodziła się i całe życie mieszkała w Polsce. Tworzyła w języku polskim. Refleksyjna, a zarazem lapidarna i niestroniąca od językowego dowcipu poezja Szymborskiej ma wielbicieli na całym świecie. Przed wręczeniem Nobla dziennikarze zapytali Wisławę Szymborską, czy to prawda, że napisała najkrótszy wykład w historii Nagrody Nobla.
„- Bardzo jestem tym zmartwiona - odpowiedziała. - Ja w ogóle mam skłonność do aforyzmu i skrótowości, to już jest chyba nieuleczalna sprawa. Nie umiem pisać przemówień, nie mam do tego talentu. Zupełnie. To było tak: pisałam na takich malutkich karteczkach. Pisałam, tu coś skreślałam, tak że nie miałam zupełnie pojęcia, ile mi tego wyszło. Potem przez kilka dni bałam się to przepisać na maszynie - bo ja piszę ręcznie, a nie od razu na komputerze. Po przepisaniu wyszło sześć i pół strony. Ani linijki więcej! Jeżeli organizatorzy mi pozwolą, przeczytam dodatkowo trzy wiersze, korespondujące z treścią wykładu.”
5. Olga Tokarczuk (ur. 1962r.). Otrzymała Nagrodę Nobla za rok 2018 (przyznaną w roku 2019) - „za wyobraźnię narracyjną, która z encyklopedyczną pasją reprezentuje przekraczanie granic jako formę życia”.
Urodziła się i mieszka w Polsce, tworzy w języku polskim. Podczas przemówienia w siedzibie Szwedzkiej Akademii Nauk w Sztokholmie mówiła o współczesnych czasach: „Okazało się, że nie jesteśmy w stanie unieść tego ogromu informacji, która zamiast jednoczyć, uogólniać i uwalniać – różnicuje, dzieli, zamyka w bańkach, tworzy wielość opowieści nieprzystających do siebie albo wręcz wrogich sobie, antagonizujących". „Zamiast usłyszeć harmonię świata, usłyszeliśmy kakofonię dźwięków, szum nie do zniesienia, w którym rozpaczliwie próbujemy dosłuchać się jakiejś najcichszej melodii, najsłabszego chociaż rytmu. Parafraza szekspirowskiego cytatu jak nigdy pasuje dzisiaj do tej kakofonicznej rzeczywistości: Internet to coraz częściej opowieść idioty, pełna wściekłości i wrzasku. W rozmowie z dziennikarzem RMF powiedziała: „Ja wiem, że piszę fajne książki i ludzie je czytają, dużo ludzi te książki lubi. Ale nigdy nie myślałam o sobie jako o noblistce”.
Źródła:
https://pl.wikipedia.org/wiki/Lista_laureat%C3%B3w_Nagrody_Nobla_zwi%C4%85zanych_z_Polsk%C4%85
https://www.fakt.pl/wydarzenia/polska/wyklad-noblowski-olgi-tokarczuk-o-czym-noblistka-mowila-w-sztokholmie/957cpqe
https://culture.pl/pl/artykul/noblowski-tydzien-wislawy-szymborskiej-sztokholm-1996
https://www.wikiwand.com/pl/Laureaci_Nagrody_Nobla_w_dziedzinie_literatury
https://www.rmf24.pl/raporty/raport-tokarczuk-z-literackim-noblem/fakty/news-polscy-laureaci-literackiej-nagrody-nobla-sienkiewicz-reymon,nId,3361217
Victor Gimnazjalista 2011 nr 18